พระพุทธรูปและพระบูชา เป็นศิลปกรรมที่มีความสำคัญอย่างยิ่งในพระพุทธศาสนา ไม่เพียงแต่เป็นสัญลักษณ์แทนองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แต่ยังสะท้อนถึงคติความเชื่อ ศิลปวัฒนธรรม และพัฒนาการทางจิตใจของชาวพุทธในแต่ละยุคสมัย

ประวัติและกำเนิดพระพุทธรูป
พระพุทธรูปเริ่มปรากฏขึ้นครั้งแรกในสมัยของพระเจ้ามิลินท์ หรือเมนันเดอร์ที่ 1 ชาวกรีกที่ครอบครองแคว้นคันธารราฐ เมื่อประมาณพุทธศตวรรษที่ 6 หรือราว 2,000 ปีที่ผ่านมา พระพุทธรูปในยุคนี้เรียกว่า "แบบคันธารราฐ" ซึ่งได้รับอิทธิพลจากศิลปะกรีก มีลักษณะใบหน้าเหมือนชาวกรีก และจีวรที่เป็นริ้วคล้ายเครื่องนุ่งห่มของเทวรูปกรีก

ความหมายและคุณค่าทางจิตใจ
พระพุทธรูปมิใช่เพียงวัตถุศักดิ์สิทธิ์ แต่เป็นสื่อกลางในการระลึกถึงพระพุทธคุณ และเป็นเครื่องเตือนใจให้ผู้บูชาประพฤติปฏิบัติตามหลักธรรม การกราบไหว้พระพุทธรูปช่วยเสริมสร้างสติ สมาธิ และปัญญา รวมถึงเป็นแรงบันดาลใจในการดำเนินชีวิตอย่างมีคุณธรรม

ศิลปะพระพุทธรูปในไทย พระพุทธรูปในประเทศไทยมีพัฒนาการทางศิลปกรรมที่หลากหลายตามแต่ละยุคสมัย เช่น​ กรมศิลปากร
- สมัยทวารวดี: นิยมสร้างพระพุทธรูปปางประทานปฐมเทศนา และปางห้ามสมุทร​ มหาจุฬา
- สมัยศรีวิชัย: เน้นการสร้างพระพิมพ์และรูปพระโพธิสัตว์ เนื่องจากได้รับอิทธิพลจากพระพุทธศาสนามหายาน​ มหาจุฬา
- สมัยลพบุรี: พระพุทธรูปมีลักษณะทรงเครื่อง และได้รับอิทธิพลจากศิลปะขอม​ มหาจุฬา
- สมัยสุโขทัย: เป็นยุคทองของการสร้างพระพุทธรูป มีลักษณะอ่อนช้อย พระพักตร์ยิ้มละไม เช่น พระพุทธชินราช​ มหาจุฬา
- สมัยอยุธยา: พระพุทธรูปมีลักษณะสง่างาม ทรงเครื่องแบบราชา​
- สมัยรัตนโกสินทร์: มีการผสมผสานศิลปะจากยุคก่อน ๆ และเน้นความประณีตงดงาม

การบูชาพระพุทธรูป
การบูชาพระพุทธรูปเป็นการแสดงความเคารพต่อพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และเป็นการเตือนใจให้ผู้บูชาประพฤติปฏิบัติตามหลักธรรม การบูชาควรประกอบด้วยศรัทธาและความเข้าใจในความหมายที่แท้จริงของพระพุทธรูป เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดทั้งทางจิตใจและการดำเนินชีวิต

พระพุทธรูปและพระบูชาสำคัญในประเทศไทย
1. พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต)
ประดิษฐาน: วัดพระศรีรัตนศาสดาราม (วัดพระแก้ว), กรุงเทพมหานคร
ลักษณะ: พระพุทธรูปศิลปะล้านช้าง แกะสลักจากหยกสีเขียว
ความสำคัญ: ถือเป็นพระคู่บ้านคู่เมืองของไทย เป็นพระพุทธรูปที่พระมหากษัตริย์ทรงเปลี่ยนเครื่องทรงตามฤดูกาลปีละ 3 ครั้ง
2. พระพุทธชินราช
ประดิษฐาน: วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ, จังหวัดพิษณุโลก
ลักษณะ: พระพุทธรูปศิลปะสุโขทัย มีพุทธลักษณะงดงามและสง่างาม
ความสำคัญ: ได้รับการยกย่องว่าเป็นพระพุทธรูปที่งดงามที่สุดในประเทศไทย และเป็นต้นแบบของพระบูชา
3. พระพุทธโสธร (หลวงพ่อโสธร)
ประดิษฐาน: วัดโสธรวรารามวรวิหาร, จังหวัดฉะเชิงเทรา
ลักษณะ: พระพุทธรูปปูนปั้นปางสมาธิ ศิลปะล้านช้าง
ความสำคัญ: เป็นที่เคารพบูชาในด้านความศักดิ์สิทธิ์ แคล้วคลาด ปลอดภัย
4. หลวงพ่อพระใส
ประดิษฐาน: วัดโพธิ์ชัย, จังหวัดหนองคาย
ลักษณะ: พระพุทธรูปสำริด ศิลปะล้านช้าง
ความสำคัญ: มีตำนานเกี่ยวข้องกับพระแก้วมรกต และเป็นพระพุทธรูปสำคัญแห่งลุ่มน้ำโขง
5. หลวงพ่อโต วัดพนัญเชิง
ประดิษฐาน: วัดพนัญเชิงวรวิหาร, จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
ลักษณะ: พระพุทธรูปปูนปั้นปางมารวิชัย ขนาดใหญ่
ความสำคัญ: เป็นพระที่ชาวจีน-ไทยให้ความเคารพนับถือมาก เชื่อกันว่าศักดิ์สิทธิ์ในด้านเมตตา ค้าขายรุ่งเรือง
6. พระพุทธไสยาสน์ (วัดโพธิ์)
ประดิษฐาน: วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม, กรุงเทพมหานคร
ลักษณะ: พระพุทธรูปปางไสยาสน์ ยาว 46 เมตร สูง 15 เมตร
ความสำคัญ: เป็น 1 ในพระไสยาสน์ที่ใหญ่ที่สุดในไทย แสดงถึงการปรินิพพานของพระพุทธเจ้า
7. หลวงพ่อทันใจ
หลายวัดในภาคเหนือ เช่น วัดพระธาตุดอยคำ จังหวัดเชียงใหม่
ความสำคัญ: เชื่อกันว่า “ขอได้ ไหว้ทันใจ” นิยมบนบานให้สำเร็จเร็วทันตา